Vitalism (site n'aka Latin - ndụ, na-enye ndụ) bụ ihe dị mma na usoro ndu nke na-enye ohere maka ịdị adị nke ike dị egwu n'ime ihe ọ bụla dị ndụ. Achọpụta ihe ndị dị mkpa maka ozizi nke ihe dị oké mkpa na nkà ihe ọmụma nke Plato na Aristotle, bụ ndị na-ekwu banyere mkpụrụ obi na-adịghị anwụ anwụ (psyche) na ike na-enweghị isi (entelechy), nke na-achịkwa ọdịdị nke ndụ. Mgbe ahụ, ihe a kpọrọ mmadụ na-eburu site n'ịkọwapụta ihe ngosi, banyere ihe dị egwu na narị afọ nke 17. Osisi ikpeazụ nke neo-vitalism mere na ọkara nkera nke narị afọ nke 19. Ma site na mmepe nke usoro ndu na nkà mmụta sayensị, a kwadoro ozizi nke ihe dị mkpa, ka anyị hụ ihe ọdịda ya bụ.
Vitalism na ọdịda ya
N'oge nile, ihe a kpọrọ mmadụ nwere mmasị n'okwu banyere mmalite nke ndụ. Ọ bụ ezie na e nwebeghị echiche sayensị, nkọwa nke nkwenkwe okpukpe emeghị ka obi abụọ ọ bụla. Mana mgbe ndị mmadụ ghọtara na ụwa na-achịkwa iwu iwu, iwu nke sitere n'aka Chineke malitere ịme ọtụtụ obi abụọ. Ma, lee ihe a, sayensị, kwa, enweghị ike ịkọwa nkọwa banyere mmalite nke ndụ. Ọ bụ mgbe ahụ ka ọdịdị dị egwu pụtara na ọ dịghị agọnahụ iwu anụ ahụ, mana ọ ghotara ịdị adị nke ike ịkwọ ụgbọala na-enweghị isi nke bụ mmalite nke mmalite. Nzuzo ikpeazụ nke echiche nke ihe siri ike bịara n'oge mmepe nke sayensị, mgbe ndị mmadụ mesịrị tụfuo na eziokwu nke ụwa nwere ike ịnye ya site n'echiche ziri ezi ma dị irè. Ndị ọkà mmụta sayensị dịka G. Stahl (dọkịta) na H. Drish (embryologist) na-enye nkwado dị ukwuu na nhazi nke ozizi ahụ. Nke a, karịsịa, kwuru na ndị ọkà mmụta sayensị apụghị ịmepụta otu onye dị ndụ, n'ihi na usoro ihe e kere eke apụghị ịbụ ubi nke ndị na-arụzi ọrụ.
Ma afọ ndị gafere, sayensị mepụtara, iwu ndị ọhụrụ meghere. Na njedebe, dị ka ọ dị mkpa, e nwere ihe na-agbawa obi (n'echiche nke ndị mere ya). Na 1828, F. Woehler (chemist Germany) bipụtara ọrụ ya, bụ ebe ọ na-edepụta ihe nchoputa banyere nyocha nke urea. O jisiri ike ịmepụta ngwakọta nke inorganics n'otu ụzọ ahụ akụrụ nke onye dị ndụ si eme ya. Nke a bụ ihe mbụ na-emetụta ọdịda nke ọdịiche dị egwu, nyocha nke ụzụ emewokwa ka mmebi ahụ ghara ịdaba. N'ime afọ 50 nke narị afọ nke iri abụọ, mmepe mmepe nke njikọ nke organic organic malitere. French chemist P.E.M. Berthelot nwere ike iji synthesize methane, benzene, ethyl na methyl alcohols, yana acetylene. N'oge a, a na-ebibi ókèala n'etiti organic na inorganic, nke a na-atụghị anya ya. Nnyocha nke oge a adịghị ahapụ ihe ọ bụla site na ihe dị egwu - ndị mmadụ nwere ike ịmepụta nje ahụ, nweta ihe ịga nke ọma na nkedo na obere ebe ọzọ ebe sayensị ga-edu anyị, ma eleghị anya n'oge na-adịghị anya, anyị ga-amụta otú e si kee biorobots - ụdị ndụ ọhụrụ zuru oke, si otú ahụ na Onye Okike guzo n'otu ọkwa.
Usoro ihe omimi nke di na oge a
Ọfọn, anyị kpụpụtara ya, sayensị - na-adịru mgbe ebighị ebi, dị mkpa - ka a tụfuo! Ma, agbala ọsọ ọsọ, nchọta iwu nke ihe okike dị iche iche na-edo onwe ya n'okpuru, ọ dịghị ụzọ ọ bụla na-agọnahụ nkwupụta dị egwu, n'ihi na mmadụ (ma ọ bụ ihe) iwu ndị a ga-eme. Ọzọkwa, ndị ọkà ihe ọmụma nke oge gara aga weere na mgbakọ na mwepụ bụ ihe fọrọ nke nta ka ọ bụrụ okpukpe