Ọdịdị ebube nke Mayan, nke e guzobere tupu oge anyị, hapụrụ ọtụtụ ihe omimi. A maara ya maka ederede na ịkepụta, mgbakọ na mwepụ, nkà, mbara igwe. Kaadị Mayan a maara nke ọma bụ eziokwu. Nke a abụghịkwa ihe nketa nile nke ndị India hapụrụ, bụ ndị a ma ama dịka otu n'ime mba ndị kachasị na nke kachasị njọ na ụwa.
Kedu ndị Maya?
Ndị Maya oge ochie - ndị India, bụ ndị dịrị ndụ na nchịkọta nke narị afọ iri abụọ BC. - puku afọ iri abụọ AD Ndị nnyocha na-ekwu na ọnụ ọgụgụ ha karịrị nde mmadụ atọ. Ha biri na oke ohia, wuru obosara nkume na limestone, na oru ugbo na-achoputa obere ala a, ebe ha na-aru oka, ugu, agwa, koko, owu na nkpuru. Ụmụ ndị Maya bụ ndị India nke Central America na akụkụ nke ndị obodo Hispanik nke ndịda Mexico.
Ebee ka ndị Maya oge ochie bi?
Otu nnukwu ndị Maya bi n'obodo ukwu nke Mexico, Belize na Guatemala, n'ebe ọdịda anyanwụ Honduras na El Salvador (Central America). Ebe etiti maka mmepe nke mmepeanya dị na North. Ebe ọ bụ na ala na-arịwanye elu ngwa ngwa, a manyere ndị mmadụ ịkwaga, ịgbanwe obodo ahụ. Ala di iche iche di iche iche di iche iche di iche iche mara nke oma:
- ke edem edere - plateau limestone Peten, ebe ihu igwe na-ekpo ọkụ na-achị, na ugwu Alta Verapaz;
- na ndịda - agbụ ọkụ na ugwu ọhịa;
- osimiri ndị na-asọfe ebe ndị Maya na-eburu mmiri ha gaa n'Ọdọ Mmiri Mexico na Oké Osimiri Caribbean;
- na mpaghara mmiri Yucatan, bụ ebe a na-enweta nnu, ihu igwe na-ezo na mmiri ozuzo.
Agụmakwụkwọ Maya - ọganihu
Ọtụtụ omenala Maya nwere oge karịa. Ugbua n'ime 400-250. BC ndị mmadụ malitere iwu nnukwu ihe owuwu na ihe owuwu ụlọ, wee nweta ihe ndị dị elu na sayensị (astronomy, mathematics), ọrụ ugbo. Na oge a na-akpọ oge oge (site na 300 ruo 900 AD), obodo Maya oge ochie ruru ọnụ ya. Ndi mmadu meghariri ihe osise nke ihe osise na jade, ihe osise na ihe osise, naele anya kpakpando nke eluigwe, mepee ede. Ihe ndị rụzuru nke ndị Maya ka dị ịtụnanya.
Ọdịdị nke ndị Maya oge ochie
N'ọdịsị nke oge, enweghị nkà na ụzụ nke oge a, ndị oge ochie wuru ebe ndị dị ịtụnanya. Isi ihe maka owuwu ahụ bụ nkume ala, nke e ji mee ntụ ntụ ma dozie ihe nkedo dị ka simenti. Site n'enyemaka ya cimented na nkume blocks, na mgbidi nkume nzuzu nwere ike ịdabere na mmiri na ifufe. Otu akụkụ dị mkpa nke ụlọ niile bụ ihe a na-akpọ "Mayan Arch", arch ụgha - ụdị nke mgbagwoju elu nke ụlọ. Ihe owuwu dị iche iche dabere na oge ahụ:
- Ụlọ mbụ ahụ bụ ụlọ, na-etinye na ngwugwu ala, na-echebe site na idei mmiri.
- A na-ezukọta pyramid nke mbụ Mayan site na ọtụtụ nyiwe, n'elu otu nke ọzọ.
- Na Golden Age nke mmepe nke ọdịbendị n'ebe nile ka e wuru obodo - mgbakọ mmemme, nke gụnyere pyramid, obí eze, ọbụna ebe egwuregwu.
- Oge ochie Mayan pyramid ruru 60 mita n'ịdị elu ma yiri ugwu n'omume. N'elu ha ka e wuru ụlọ nsọ - nso, enweghị windo, ụlọ dị iche iche.
- N'obodo ụfọdụ, e nwere ememe ncheta - ụlọ elu dị iche iche nwere ọnụ ụlọ iji hụ ọnwa, anyanwụ na kpakpando.
Kalinda nke mmepeanya Maya
Oghere na-ekere òkè dị ukwuu na ndụ nke ebo oge ochie, ihe ndị isi rụzuru nke ndị Maya nwere njikọ chiri anya na ya. Dabere na usoro abụọ kwa afọ, e mepụtara usoro ọgụgụ oge. Maka oge ncheta oge, a na-eji kalenda Long Count. Maka oge dị mkpirikpi, mmepeanya Maya nwere ọtụtụ kalenda anyanwụ:
- okpukpe (nke afọ ahụ mere ụbọchị 260) nwere ihe dị mkpa;
- ihe bara uru (ụbọchị 365) ji mee ihe kwa ụbọchị;
- usoro oge (ụbọchị 360).
Ngwá Agha Ndị Maya Oge Ochie
Banyere ngwá agha na ihe agha, obodo ndị Maya oge ochie enweghi ike iru ebe dị elu. Kemgbe ọtụtụ narị afọ nke ịdị adị, ha agbanwebeghị nke ukwuu, n'ihi na oge na mgbalị ndị Maya na-etinye aka n'ịdị mma nke nkà agha. A na - eji agha na ịchụ nta agha ndị ọzọ:
- Oke okwu (ogologo, ogologo karịa nwoke, nke nwere nkume nkume);
- nkịta - jikọta ya na mkpusiri ike;
- ǹgbo;
- ụta na akụ;
- égbè égbè;
- oghere;
- mma;
- osisi;
- sling;
- netwọk.
Ihe atụ nke ndị Maya oge ochie
Usoro ọnụ ọgụgụ nke ndị Maya n'oge ochie dabeere na usoro dị iche iche nke nwoke nke oge a na usoro nke iri abụọ. Ebe o si malite bụ ụzọ e si agụta, bụ nke eji mkpịsị aka na mkpịsị aka ya niile. Ndị India nwere usoro nke ihe anọ dị na ọnụ ọgụgụ ise na nke ọ bụla. A na-eche na Zero na-anọchi anya ya n'ụdị nke oporo oyster. Ihe ịrịba ama a na-egosikwa njedebe. Iji dekọọ nọmba ndị ọzọ, anyị na-eji ose ndị koko, obere pebbles, osisi, ebe ọ bụ na ọnụ ọgụgụ na-anọchite anya ngwakọta nke ntụpọ na nkwụsị. Site n'enyemaka nke ihe atọ, e dekọrọ nọmba ọ bụla:
- otu isi bụ otu,
- njirimara bụ ise;
- sink bụ efu.
Ọgwụ nke ndị Maya oge ochie
A maara na ndị Maya oge ochie mepere emepe nke ọma ma gbalịa ilekọta ebo ọ bụla. Ihe omuma banyere idebe ocha na ahuike, itinye aka na ya, bulie ndi Indians n'aru ndi ozo n'oge. Ihe gbasara ọgwụ bụ ndị a zụrụ azụ. Ndị dọkịta kwadoro ọtụtụ ọrịa (gụnyere ụkwara nta, ọnya afọ, ụkwara ume ọkụ, wdg) wee lụso ha ọgwụ, ịsa ahụ, mmejọ. Ihe ndị na-emepụta ọgwụ bụ:
- ahịhịa;
- anụ, anụ, ọdụ, mpi anụ;
- nnụnụ nke nnụnụ;
- ngwaọrụ aka - unyi, soot.
Ọkwa dị elu na ndị Maya ruru nrịịị na ịwa ahụ. N'ihi àjà ndị India, a maara ọdịdị mmadụ, ndị dọkịta nwekwara ike ịrụ ọrụ na ihu na ahụ. Ebe ndị e metụtara ma ọ bụ ndị ebe a na-enyo enyo na-ewepụ mma, ọnyá na-esi na agịga na-eji ntutu na-egbu ya, kama ejiji eri, a na-ejikwa ọgwụ ọjọọ eme ihe dị ka ọgwụgwọ. Cognition na nkà mmụta ọgwụ bụ ụdị azụmaị nke Mayan, nke a kwesịrị ịmasị.
Art nke Ndị Maya Oge Ochie
E guzobere omenala ndị Maya na-adabere na gburugburu ebe obibi nke ndị ọzọ: Olmecs na Toltecs. Ma ọ dị ịtụnanya, n'adịghị ka ọ bụla ọzọ. Kedu ihe bụ ọdịiche nke ọdịdị ndị Maya na nkà ya? A nabatara ego niile a na-achị achị, ya bụ, e kere ha ka ha mee ihe na-atọ ndị eze ụtọ. N'ọtụtụ ụzọ, ọ na-emetụta ụlọ ọrụ. Ihe ọzọ ozo: igbali iji mepụta ihe oyiyi nke eluigwe na ala, obere akwụkwọ ya. N'ihi ya, ndị Maya kwuru na ha na ụwa. E gosipụtara atụmatụ nkwụsị nke nkà na ihe ndị a:
- A na-ejikọta egwu na okpukpe. Enwere ọbụna chi pụrụ iche maka egwu.
- Ọrụ ndị na-adaba adaba ruru n'ogologo ya, ndị na-eme ihe nkiri ahụ bụ ndị ọkachamara n'ọhịa ha.
- Ihe osise na-esekarị ihe osise. Ihe osise a bụ nke okpukpe ma ọ bụ nke akụkọ ihe mere eme.
- Ihe ndi ozo nke ihe oyiyi a bu chi, ndi nchu aja, ndi nwenu. Ọ bụ ezie na ndị mmadụ nkịtị na-egosipụta n'ụzọ dị ala n'ụzọ dị ala.
- A na-ekebe ákwà na Alaeze Ukwu Maya. Uwe dabere na okike na ọnọdụ dị nnọọ iche. Ha na ndị uwe ojii ndị ọzọ na-ere ahịa ha.
Ebee ka ihu igwe Mayan kwụsịrị?
Otu n'ime ajụjụ ndị isi na ndị na-eme nnyocha na-enwe mmasị na ya: kedu na n'ihi gịnị kpatara alaeze ukwu ahụ ji baa ụba? Mbibi nke ime obodo Maya malitere na narị afọ nke itoolu AD. Na mpaghara ndịda, ọnụ ọgụgụ mmadụ malitere ịjụ ngwa ngwa, usoro mmiri ahụ abaghị uru. Ndị mmadụ hapụrụ ụlọ ha, ma iwu obodo ọhụrụ akwụsị. Nke a dugara n'eziokwu ahụ bụ na mgbe alaeze ukwu ahụ ghọrọ ebe ndị gbasasịrị agbasasị bụ ndị agha na ibe ha. N'afọ 1528, ndị Spen malitere mmeri nke Yucatan na narị afọ nke 17 wee merie mpaghara ahụ kpamkpam.
Gini mere obodo ndi Maya ji kwusi?
Ruo ugbu a, ndị nnyocha na-arụ ụka na ọ bụ ihe kpatara ọnwụ nke nnukwu omenala. E nwere nkwenye abụọ:
- Ọmụmụ ihe, nke dabeere na nhazi nke mmadụ na okike. Ịme nsị nke ogologo oge na-eduga ná nkwụsị ha, nke kpatara ụkọ nri na mmiri ọṅụṅụ.
- Ndị na-abụghị ebe obibi. Dị ka nkwupụta a si kwuo, alaeze ukwu ahụ nwere ike ịda n'ihi mgbanwe ihu igwe, ntiwapụ, mmeri ma ọ bụ ọdachi ụfọdụ. Dịka ọmụmaatụ, ụfọdụ ndị nchọpụta kwenyere na ndị Maya Indians nwere ike ịnwụ ọbụna n'ihi ntakịrị mgbanwe ihu igwe (ụkọ mmiri, idei mmiri).
Ọdịnihu nke Mayan - eziokwu ndị na-adọrọ mmasị
Ọ bụghị naanị nhụsịrịhụ, mana ọtụtụ ọtụtụ okwu ndị ọzọ nke mepere anya Mayan ka na-agafe ndị ọkọ akụkọ ihe mere eme. Ebe ikpeazụ ebe edere ndụ nke ebo ahụ: n'ebe ugwu nke Guatemala. Banyere akụkọ ihe mere eme na ọdịbendị, ugbu a na-agwa nanị ihe ndị a na-eme n'akụkọ ihe ochie na dịka ha si kwuo, ị nwere ike ịnakọta ihe ndị dị ụtọ banyere oge mmepe oge ochie:
- Ndị si n'àgwà ndị Maya nwere mmasị ịkwanye na ịsa ahụ na ịchụgharị bọl. Egwuregwu ndị ahụ bụ ngwakọta nke basketball na rugby, ma na-akpata ihe ndị siri ike - a na-achụ ndị furu efu àjà.
- Ndị Maya nwere echiche dị iche iche banyere ịma mma, dịka ọmụmaatụ, "na ejiji" nwere anya ndị na-egbu egbu, ihe nkedo na isi nke elongated. Iji mee nke a, ndị nne site n'oge ha bụ nwata na-etinye okpokoro isi nwa ahụ na arụ ọrụ osisi ma kpọgidere ihe n'ihu ha iji nweta eriri.
- Nnyocha e mere egosiwo na ndị nna nna ochie nke ndị Maya dị ndụ ka dị ndụ, ọ dịkarịa ala nde asaa n'ime ha n'ụwa nile.
Akwụkwọ banyere ike obodo Maya
Osisi na okpukpu ukwu nke alaeze ukwu, ihe mgbagwoju anya a na-achọpụtaghị na-egosi ọtụtụ ọrụ nke ndị dere akwụkwọ n'oge a na Russia na site na mba ọzọ. Iji mụtakwuo banyere ndị ahụ furu efu, ị nwere ike ịmụ akwụkwọ ndị na-esonụ gbasara emepeanya Maya:
- "Ndị Maya." Alberto Rus.
- "Ihe omimi nke obodo ugbua furu efu". V.I. Gulyaev.
- "Maya. Ndụ, okpukpe, omenala. " Ralph Whitlock.
- "Maya. Ikelapu mmepeanya. Akụkọ na eziokwu ". Michael Co.
- Encyclopedia "Ụwa nke Efu nke Maya".
Ọdịnihu nke Mayan hapụrụ ọtụtụ ọganihu omenala na ọbụna ihe omimi ndị ọzọ. Ọ bụ ezie na a naghị aza ajụjụ banyere ọnọdụ ya na ịjụ. Na-eche echiche n'echiche. Ná mgbalị iji kpughere ọtụtụ ihe omimi, ndị nchọpụta na-ahụ ọbụna ihe omimi karị. Otu n'ime ọdịdị oge ochie kachasị mma na-anọgide na-adị egwu ma na-adọrọ mmasị.