Mgbe ụfọdụ, ikike mmadụ nwere ịghọta ndị gbara ya gburugburu na-enyere ya aka ná ndụ. Ọ nwere ike ịkọ ọdịmma nke ndị ọzọ na nke ya na ọnọdụ dị iche iche ma ghọta mmetụta uche na ebumnuche dabere na nkwupụta okwu na ekwupụtaghị. All onyinye a na-ekpebi ihe a na-akpọ ọgụgụ isi mmadụ.
Kedu ihe bụ ọgụgụ isi mmadụ?
Ọgụgụ mmadụ bụ ihe ọmụma na nkà ndị na-achọpụta ihe ịga nke ọma nke mmekọrịta, ụdị onyinye nke na-enyere ndị mmadụ aka na ndị mmadụ na-adị mfe ma ghara ịdaba n'ọnọdụ ihere. A na-amatakarị echiche ahụ na mmetụta uche, mana ọtụtụ ndị nchọpụta na-ahụ ka ha na-aga n'otu. Na echiche nke ọgụgụ isi mmadụ nwere ihe atọ:
- Ụfọdụ ndị ọkà mmụta mmekọrịta ọha na eze na-amata ọdịiche dị iche na uche dị iche iche, ikike ime uche, na itinye ihe ọmụma, nghọta na mgbakọ na mwepụ, na ihe ndị ọzọ.
- Akụkụ nke ọzọ nke ihe ahụ bụ ihe ọmụma zuru oke, talent ndị a nwetara na usoro nke mmekọrịta mmadụ na ibe ya.
- Nkọwa nke atọ bụ àgwà mmadụ pụrụ iche, nke na-eme ka ndị mmadụ nwee mmekọrịta na-aga nke ọma na mmegharị na otu.
Enyocha ọgụgụ isi na Psychology
N'afọ 1920, Edward Lee Thorndike mere ka ndị mmadụ nwee ọgụgụ isi na ọgụgụ isi nke mmadụ. O weere ya dị ka amamihe na mmekọrịta mmekọrịta, nke a na-akpọ "ọhụụ." Na ọrụ ndị ọzọ ndị edemede dịka G. Allport, F. Vernon, O. Comte, M. Bobneva na V. Kunitsyn, na ndị ọzọ nyere aka n'ịkọwa okwu SI. Ọ chọtara àgwà ndị dị ka:
- ikike iji soro ndị mmadụ na-enwe mmekọrịta ma ghọta ọnọdụ nke ìgwè ahụ;
- nnwere onwe pụọ na ọgụgụ isi. ihe kpatara ya;
- ịzụlite nkà na usoro mmekọrịta mmadụ na ibe ya;
- ohere iji hụ onwe gị site na ndị ọzọ;
- ikike zuru ụwa ọnụ, mepụtara megide ndabere nke njirimara nkọwa.
Ogologo ọgụgụ isi mmadụ
N'ịbụ ndị kpebisiri ike ọrụ nke ọgụgụ isi mmadụ na mmepe ọkachamara, ndị ọkà mmụta sayensị malitere iche echiche ihe dị mkpa maka ọgụgụ isi mmadụ na ihe ndị mmadụ nwere. N'agbata narị afọ nke iri abụọ, J. Guilford mepụtara ule mbụ, nke nwere ike ịlele SI. Ịtụle ihe ndị dị otú ahụ dị ka mgbagwoju anya nke ọrụ ahụ, ọsọ na nkwenye nke ihe ngwọta, onye nwere ike ikwu ma mmadụ ọ na-agbachitere ọha mmadụ. N'ihe dị mma nke ọgụgụ isi ọha na eze na-ekwu na irè omume dị iche iche. Arụmọrụ na-ekpebi ọtụtụ ọkwa nke SI:
- nkezi - usoro ihe omume, arụmọrụ na ọnọdụ ndụ kwa ụbọchị;
- omume na - emebi emebi, nke nwere ike imebi nsogbu nke ọnọdụ;
- elu - nkà nke nkwurịta okwu, njikwa ndị mmadụ, ikike nke ịchịkwa nsogbu ọ bụla.
Ọkwa ọgụgụ mmadụ dị elu
Ihe mgbakọ na mwepụ nke ndụ dị ka ndị mmadụ na-enwe mgbe niile na-arụ ọrụ ndị siri ike. Ndị nwere ike idozi ha, pụta mmeri. Echiche ọgụgụ isi na mmetụta uche dị elu ma ọ bụrụ na onye ahụ nwere ọchịchọ na ikike iche echiche. Onye na-eme ihe ọjọọ na-emekarị ka ọ bụrụ onye ndú. Ọ na-eme ka ndị iro gbanwee echiche, nkwenkwe, echiche ha; ngwa ngwa nyochaa ozi anatara ma chịkwaa nsogbu ahụ, ịchọta ngwọta dị mma n'oge dị mkpirikpi.
Enweghi ọgụgụ isi mmadụ
Ọ bụrụ na mmadụ enwee ọgụgụ isi nke mmadụ, ndụ ya jupụtara na nsogbu ndị na-apụta site na onwe ha na karịsịa site na ya kpatara. Ndị mmadụ na-enweghị ike ịhọrọ ịkpa àgwà, na-emetụ ihe na ọchịchọ. Ha na-esonyere ndị ọzọ, n'ihi na ha nwere ike ịnweta ike na mgbọrọgwụ nke ọmịiko na nkwarịta na ndị dị mkpa. Na ihe isi ike ndị na-esi na nkwurịta okwu pụta, ndị na-achọghị ịmụta ihe nwere ike imeri naanị enyemaka na aka onye ọzọ.
Kedu esi eme ka ọgụgụ isi mmadụ?
Ọtụtụ ndị na-eche banyere mmepe nke ọgụgụ isi mmadụ, dịka ohere iji bulie ọnọdụ ha n'ime ọha mmadụ. Maka nke a, ọ dị mkpa ịghọta ihe nlereanya nke ihe a na-agụnye. Ọdịdị nke ọgụgụ isi ọha mmadụ dị iche iche ma nwee ụdị dịka:
- ikike nke onye - kọntaktị, ndakọrịta na ndị ọzọ;
- mmata onwe onye, enweghị ihe mgbochi na ileghara ihe mgbagwoju anya;
- nhazi nke ndi mmadu. ọhụụ;
- nghọta banyere ebumnobi ndị mmadụ na omume ha.
Iji bulie ogwe nke ọgụgụ isi mmadụ, ọ dị mkpa iji melite ihe ọmụma ma wepụ àgwà ndị ọzọ na-egbochi mmekọrịta mmadụ na ibe ya. Ihe mbụ ị ga-eme bụ ịgabiga egoism ma tinye uche gị n'ebe ndị ọzọ nọ, ya bụ, iji mee ka ị nabatara. Ọ ga-aba uru ịmụta otú ị ga - esi mee ihe ndị a:
- ghọta asụsụ ahụ;
- gụọ uche;
- iji jidekwa ọnọdụ nke onye na-eme mkparịta ụka;
- gee nti;
- chịkwaa mmetụta nke onwe gị;
- ime ihe n'ihu ọha n'egbughị oge.
Inye ọgụgụ isi - akwụkwọ
Iji ghọta ihe dị mkpa nke ọgụgụ isi mmadụ, ị nwekwara ike ịmatakwu akwụkwọ ndị dị na isiokwu a. Ọrụ a na nkà mmụta uche na mmekọrịta ọha na eze, ọrụ, nke na-akọwa nsogbu nke onye ọ bụla, nakwa dịka ụzọ isi edozi ha. Ọ bara uru ịmata akwụkwọ ndị dị ka:
- Guilford J., "Akwụkwọ atọ nke ọgụgụ isi," 1965.
- Kunitsyna VN, "N'ihe na-elekọta mmadụ na ọgụgụ isi mmadụ: usoro, ọrụ, mmekọrịta", 1995.
- Albrecht K., "Nyocha ọgụgụ mmadụ. Sayensị nke nkà nke iso ndị ọzọ nwee mmekọrịta dị mma ", 2011.